Blinde fotograaf Hannes Wallrafen raakte in 2004 binnen drie maanden zijn zicht vrijwel volledig kwijt. Fotograferen kan niet meer en dus gaat hij op zoek naar andere mogelijkheden om de wereld waar te nemen.
‘Toen ik nog lesgaf, stelde ik studenten altijd de vraag met welk oog zij keken’, vertelt Hannes Wallrafen in zijn gemoedelijke kantoor in de buurt van Artis. ‘Je kunt op veel manieren kijken. Je hebt het afstandelijke oog, het objectieve, intieme of spontane oog, om maar iets te noemen. De blik waarmee je de wereld en je omgeving waarneemt en de positie die je inneemt vertelt hoe je naar die wereld kijkt. Klim je op een ladder omdat je alles van een afstand wilt bekijken of ga je tussen de mensen staan?’
Als fotograaf vloog Hannes de hele wereld over. Totdat er in 2004 plotseling een einde aan zijn carrière als fotograaf kwam. Als gevolg van Leber Opticus Atrofie (LOA), een zeldzame erfelijke aandoening van de oogzenuw, raakt hij binnen drie maanden zijn zicht kwijt. Hij kan alleen nog licht en donker onderscheiden.
Wat heeft dit met u gedaan?
‘Ik was verslagen. Een blinde fotograaf? Onmogelijk! Maar goed, ik ben ook nieuwsgierig. En strijdbaar. Ik was altijd gericht op kijken, op zien. Dat was voorbij. En toch ook weer niet, want mijn zoektocht naar andere manieren om de wereld waar te nemen, leverde veel moois op. Geluid is fascinerend. Voelen trouwens ook. Het is een sensatie om te ontdekken dat je zo bewust met je handen kunt zien. Neem deze beker met water. Ik omklem het met mijn vingers, voel het koude en harde van glas, voel dat er ribbels in het glas zitten en heb direct een beeld. Het ene zintuig, namelijk tast, vormt zich met een ander zintuig, namelijk het innerlijke oog. Ik vind dat een verrijkende ervaring.’
U kijkt dus met uw andere zintuigen?
‘Ik heb opnieuw leren kijken. En ik heb ontdekt dat er altijd beeld ontstaat. Nou ja, bijna altijd. Aan een dode ruimte heb je niets. Maar zodra een ruimte ingericht is, kun je beeld maken. Klap maar in je handen en luister hoe de ruimte zich ontvouwt. Ruik en ontdek wat er in je omgeving speelt. Ik kijk ook met mijn voeten. Ik draag het liefst dunne zolen. Dan ben ik dichterbij de grond en kunnen mijn voeten beter voelen. Het marmer van een museumvloer of de straatklinkers van een steegje. Ik loop ook graag door Amsterdam.
“…Geluid is fascinerend. Voelen ook”
Eerste audiomaquette voor blinden en slechtzienden. Foto Saynzo Osinga – NOV’82 Architecten
'Al lopend verschuift de geluidsfilm. Ik hoor trams, fietsers, en als de stadsgeluiden nog op gang moeten komen, hoor ik vogels. ’s Middags hoor ik de roeigeluiden op de Amstel.’
En als u droomt, wat gebeurt er dan?
‘De nachten zijn helder en dan ben ik de regisseur van mijn leven. Nachtreizen, noem ik het. Ik ga op pad, naar plekken waar ik ooit geweest ben. Ik ben even in Rome, wandel door de stad en voer gesprekken. Ik kom in een steegje, doorkruis een hal, open een deur en ben ineens op een markt. In een andere stad, in een ander werelddeel. Mijn nachtreizen koppelt beelden aan elkaar. Vaak zijn ze te herleiden naar iets wat ik ooit heb waargenomen of naar wat ergens in een fotodoos ligt.’
Wat als er geen beelden komen?
‘Het gaat niet zozeer om het beeld, maar om de verbeelding. Laat je prikkelen door alles om je heen. Ik ben ervan overtuigd dat er altijd beeld ontstaat. Altijd. Ook als je nooit gezien hebt. Want niet kunnen zien, betekent niet dat je je niet iets kunt verbeelden.’
U laat ook graag dingen beschrijven. Waarom?
‘Ik wil weten hoe zaken zich tot elkaar verhouden. Maar beschrijven is lastig. De één kan in detail vertellen terwijl de ander het heel sober houdt en alleen maar vermeldt dat het groot is, of welke kleur het ongeveer heeft. Ik moet het dus doen met de subjectieve ogen van anderen. Ik zal een voorbeeld geven. Geen van mijn vrienden vertelde dat het Muziekgebouw in Amsterdam een soort uitstekende doos heeft, het Bimhuis. Daar kwam ik pas achter toen ik een maquette voelde.
“…Het ontdekken van de kracht van mijn andere zintuigen”
Zo ontstond het idee om gebouwen op schaal na te maken. Met hoogte- en diepteverhoudingen en met verschillende materialen. Om de werkelijkheid zoveel mogelijk te benaderen. Zodat mensen die blind zijn een eigen beeld kunnen vormen.’
Is de audiomaquette die u van de Tweede Kamer maakte, daar ook een voorbeeld van?
‘In zekere zin wel. De maquette is als een wegwijzer voor mensen met een visuele beperking. Bij elk object dat je aanraakt, klinkt een verhaal. Kijken met je handen en oren. Het is het eerste initiatief van mijn stichting Geluid in Zicht.
Het doel van de stichting is om de beleving en toegankelijkheid van openbare gebouwen voor bezoekers met een visuele beperking te vergroten, met behulp van audiomaquettes.’
U bent een geluidsjager?
‘Ik heb in de loop van de jaren duizenden geluiden opgeslagen. Zoals een ander zijn mobiel gebruikt om foto’s te maken, zo nam ik mijn opnameapparaatje mee. Van vogelgeluiden tot een scheepstoeter, van het zachte kabbelen van water tot marktgeluiden in een Zuid-Europese stad.
Alles wilde ik vastleggen. Dat is nu een beetje voorbij. Geluid is stroever en lastiger dan beeld. Luister maar eens naar het pruttelen van een eitje in de pan. De een ziet een oceaan in zee, de ander hete olie in een pan. Geluid is sneller misleidend, omdat mensen zo visueel ingesteld zijn.’
Welk oog mist u het meest?
‘De kracht van het onmiddellijke. Met je ogen kun je direct een beeld vangen. In een halve seconde heb je alle informatie opgeslagen en weet je waar wat hangt, ligt en staat. Die informatie heb ik niet. Ik kan hoogstens met mijn handen klappen om een idee van de klank van de ruimte te krijgen. Alles wat binnen handbereik ligt of staat kan ik betasten. Alles wat verder is of wat hoger staat, is onbereikbaar. Dat kan ik me alleen laten beschrijven. Natuurlijk is er het gemis van zicht, maar daar wil ik niet te veel bij stilstaan.
Ik heb zoveel gezien, waargenomen en opgeslagen. Er openen zich continu laatjes in mijn hoofd met beelden die ik gezien heb. Ik weet nu dat ik daar mijn hele leven mee vooruit kan. Niet kunnen zien, blijft lastig, maar er is iets anders voor teruggekomen. Mijn blik op de wereld is opener. En breder. Dat is de verrijking van voelen en horen. Dankzij die zintuigen beweeg ik mij voort en lukt het mij om vorm te geven aan een nieuwe wereld.’
Dit interview verscheen eerder in OOG. Het magazine van de Oogvereniging. De Oogvereniging is de patiënten- en belangenorganisatie voor alle mensen met een oogaandoening in Nederland.
Interview & tekst : Trea Scholten Haar website: Lef met Letters
De Lichtjagers zijn de Oogvereniging zeer erkentelijk voor de toestemming tot publicatie van dit mooie interview met Hannes Wallrafen .
De prachtige portretfotografie is gemaakt door: NO CANDY. ( Malou van Breevoort en Manon van der Zwaal.)
Comments